Teruggave acht archeologische voorwerpen aan Oekraïne
Vandaag zijn aan Anatolii Solovei, de plaatsvervangend ambassadeur van Oekraïne, acht archeologische voorwerpen overhandigd door Alfred Roos, directeur Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed (ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap). De douane onderschepte de voorwerpen bij binnenkomst in Nederland.
Samen met experts deed de Inspectie onderzoek naar de herkomst van de voorwerpen. De houder van de voorwerpen besloot om afstand te doen, omdat de voorwerpen tot het wettelijk beschermde erfgoed van Oekraïne behoren en onrechtmatig te zijn uitgevoerd.
Nader onderzoek naar speer- en pijlpunten
In maart 2023 trof de Nederlandse douane de voorwerpen aan, die waren geadresseerd aan een particulier in Nederland. Het gaat om speer- en pijlpunten uit verschillende archeologische culturen en regio’s in Oekraïne, die dateren van de Romeinse periode tot de Middeleeuwen. De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed heeft, in samenwerking met experts van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, onderzoek gedaan. Hieruit bleek dat de voorwerpen vermoedelijk illegaal zijn uitgevoerd, wat werd bevestigd door experts van het National Museum of the History of Ukraine. Hierop heeft de Inspectie de voorwerpen in bewaring genomen.
Uitvoer cultuurgoederen verboden
Het Ministry of Culture and Information Policy of Ukraine [1] gaf aan dat de voorwerpen zonder toestemming Oekraïne hebben verlaten. Ze behoren tot het wettelijk beschermde erfgoed van Oekraïne en dat men om die reden de voorwerpen terug wil. Oekraïne heeft de nodige wet- en regelgeving om het nationale erfgoed te beschermen. Zo is het verboden om cultuurgoederen uit te voeren zonder toestemming van de nationale autoriteiten.
Erfgoed in Oekraïne
Het culturele erfgoed van Oekraïne is zeer divers en omvat onder meer manuscripten, iconen, religieus erfgoed, textilia, munten en archeologische voorwerpen. Sinds de grootschalige Russische inval in Oekraïne op 24 februari 2022 zijn de risico’s voor onder meer erfgoedinstellingen en archeologische sites vergroot en wordt het land zwaar getroffen door plundering en vernietiging. De Europese Unie [1] en UNESCO [2] zijn actief om Oekraïne te helpen bij de bescherming van het culturele erfgoed. Een van die activiteiten is extra alertheid wanneer voorwerpen worden aangetroffen of te koop worden aangeboden.
[1] Acties van de Europese Unie om Cultureel Erfgoed in Oekraïne te beschermen: https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/IPOL_STU(2023)733120
[2] Schade aan erfgoedinstellingen, gemonitord door UNESCO: https://www.unesco.org/en/articles/damaged-cultural-sites-ukraine-verified-unesco
Rode Lijst ICOM
De International Council of Museums (ICOM) heeft in 2022 een Rode Lijst opgesteld, waarin kwetsbare categorieën voorwerpen zijn opgenomen. [1] Het doel van deze Rode Lijst is om bij te dragen aan grotere bewustwording over het erfgoed van Oekraïne, aan herkenning hiervan en om voorwerpen te identificeren die een groot risico lopen op illegale opgraving, plundering en illegale uitvoer. Het verlies van cultuurgoederen brengt schade toe aan kennis en informatie over de eigen geschiedenis en identiteit van Oekraïne.
[1] ICOM Rode Lijst Oekraïne: https://icom.museum/wp-content/uploads/2022/11/Emergency-Red-List-Ukraine-%E2%80%93-English.pdf
Teruggave op grond van UNESCO-verdrag 1970
De teruggave aan Oekraïne vindt plaats op grond van de Overeenkomst inzake de middelen om de onrechtmatige invoer, uitvoer en eigendomsoverdracht van culturele goederen te verbieden en te verhinderen, het zogenaamde UNESCO-verdrag 1970. Nederland is net als Oekraïne partij bij dit verdrag dat de bestrijding van de illegale handel in cultuurgoederen moet tegengaan. Eén van de verplichtingen in het verdrag is dat aangesloten landen elkaar bijstaan wanneer onrechtmatig uitgevoerde voorwerpen worden ontdekt en om de nodige stappen te nemen om deze terug te geven aan het land van herkomst. In dit geval heeft de Inspectie onderzoek gedaan naar de herkomst van de voorwerpen, en is door de houder van de voorwerpen afstand gedaan.
Eerdere teruggave aan Oekraïne
In 2018 zijn ook archeologische voorwerpen aan Oekraïne teruggegeven door de Inspectie. Ook deze voorwerpen werden door de douane aangetroffen. Alle houders hebben toen afstand gedaan van de voorwerpen, omdat zij het belang inzagen van het behoud van het erfgoed voor Oekraïne.